Ξεχασμένες ιστορίες 2: Ιράν

Νομίζω πως υπάρχουν τέσσερις λόγοι που με κάνουν να θέλω να γράψω λίγα πράγματα για την ιστορία του Ιράν (Περσία). Ο πρώτος, είναι γιατί μου τη σπάει η εμμονή που ξεκινάει απ το σχολείο να διδασκόμαστε οτι η Ελλάδα ήταν ο μοναδικός σημαντικός πολιτισμός της αρχαιότητας. Σε βαθμό που ενώ (δικαίως) μαθαίνουμε πολλά πράγματα γι αυτήν, αγνοούμε παντελώς την ιστορία διπλανών πολιτισμών με τεράστια επιρροή στην ανθρωπότητα. Ακόμα χειρότερα, συγκεκριμένα οι πέρσες αντιμετωπίζονται ως οι βάρβαροι γείτονες. Ο δεύτερος, είναι γιατί με είχε εντυπωσιάσει ένα ντοκιμαντέρ για την Περσέπολη όταν ήμουν μικρός. Ο τρίτος, γιατί διάβασα αυτό το βιβλίο και ο τέταρτος γιατί είναι απλά γαμάτη. Ίσως να υπάρχει κι ένας πέμπτος.

Φυσικά, σε καμία περίπτωση δε μπορώ (και δε θέλω) να κάνω μια πλήρη καταγραφή της ιστορίας του Ιράν. Ούτε τις γνώσεις έχω, ούτε και το μεράκι του ιστορικού. Αλλά είναι κάποια πράγματα…

Για παράδειγμα η Περσέπολη. Ξέρουμε οτι με κάποια μορφή της υπήρχε από το 515 π.Χ κι οτι ξεκίνησε να κατασκευάζεται από τον Κύρο και ολοκληρώθηκε από το Δαρείο. Ήταν το διοικητικό κέντρο της αυτοκρατορίας με μερικές δεκάδες χιλιάδες υπαλλήλους και θεωρείται ένα αρχιτεκτονικό, διοικητικό και πολιτιστικό θαύμα. Ήταν επίσης ένας γραφειοκρατικός κολοσσός, όπου καταγραφόντουσαν όλες οι κινήσεις τις αυτοκρατορίας. Δίπλα στο κυρίως συγκρότημα βρισκόταν το θησαυροφυλάκιο, το οποίο είχε έκταση περίπου 10.000 τετραγωνικά μέτρα.  Ενδεικτικά, μόνο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου και μόνο για τις κινήσεις των τροφίμων εικάζεται οτι δημιουργήθηκαν περισσότερες από 200.000  εγγραφές (σε πλάκες από πηλό). Η διάσωση αρκετών χιλιάδων από αυτές, έφερε στο φως μερικές πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της περσικής αυτοκρατορίας.

Όπως το κοινωνικό μοντέλο της. Στη βάρβαρη περσία λοιπόν, οι γυναίκες αμοίβονταν το ίδιο με τους άντρες (και δούλευαν εξίσου πολλές από αυτές στην κατασκευή της πόλης), η δουλεία ήταν απαγορευμένη και η Περσέπολη ήταν το μοναδικό οικοδόμημα τέτοιου μεγέθους, που χτίστηκε από έμμισθους εργάτες (που μάλιστα δεν έμεναν καν μέσα στο χώρο κατασκευής). Οι γυναίκες, δικαιούντουσαν πληρωμένη άδεια κυήσεως, κάτι που σύντομα δεν θα υπάρχει ούτε στη σύγχρονη Ελλάδα. Την ίδια εποχή η Αθήνα -κοιτίδα του πολιτισμού και της δημοκρατίας- είχε περίπου 80.000 σκλάβους. Ενδεικτικά, πολύ αργότερα, περίπου το 310 π.Χ. επί Δημοσθένη, η Αθήνα έπιασε το στόχο του ΓΑΠ με «ένα σκλάβο ανα οικογένεια» και 20.000 σκλάβους σύνολο. Για τη θέση των γυναικών (των «κοινών» και της βασιλικής οικογενείας) στην Περσία, μπορείτε να διαβάσετε αυτό το ενδιαφέρον άρθρο (στα αγγλικά). Όχι οτι δεν ήταν πατριαρχική η κοινωνία τους, αλλά σε σχέση με το τι γινόταν στην περιοχή…

Τελικά, την Περσέπολη την έκαψε ο Μέγας Αλέξανδρος ο εκπολιτιστής το 330 π.Χ. Τριακόσια χρόνια αργότερα, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης περιγράφει:

Η Περσέπολη ήταν η πρωτεύουσα της περσικής αυτοκρατορίας. Ο Αλέξανδρος την περιέγραφε στους Μακεδόνες ως την πιο μισητή από τις πόλεις της Ασίας, και την παρέδωσε στους στρατιώτες του για να κουρσέψουν τα πάντα, εκτός από τα παλάτια. Ήταν η πλουσιότερη πόλη κάτω απ τον ήλιο και τα ιδιωτικά σπίτια ήταν εξοπλισμένα με όλα τα είδη πλούτου. Οι Μακεδόνες έτρεξαν σ’ αυτή, σφάζοντας όλους τους άντρες που συνάντησαν και ληστεύοντας τις κατοικίες.

Για να μην τα πολυλογώ, τελικά ένα βράδυ ο Αλέξανδρος μέθυσε και τα έκαψε και τα παλάτια. [1]

Οι Πέρσες όμως γενικά γ…σαν και δέρνανε πριν από όλα αυτά και είχαν μια τεράστια αυτοκρατορία, που μέσα είχε και τις Σάρδεις (βόρεια μικρά ασία). Ο τοπικός σατράπης είχε ορίσει κάτι ντόπιους καραγκιόζηδες για τυράννους. Το 499 πΧ., ο τότε τύραννος Αρισταγόρας, αποφάσισε να κάνει μαζί με τον σατράπη του (Αρταφέρνη) ντου στη Νάξο. Πήγε όμως άπατος και όταν επέστρεψε στη Μιλητο, ψυλλιάστηκε οτι θα τον σουτάρουν. Ξεσήκωσε λοιπόν το ντόπιο πληθυσμό ενάντια στο Δαρείο, ζητώντας ανεξαρτησία κι έτσι. Ζήτησε βοήθεια κι απ τους Αθηναίους που άλλο που δεν θέλανε να βάλουν χέρι στην περιοχή. Ξεκίνησαν λοιπόν οι Αθηναίοι με τους Ερετριείς κανα χρόνο μετά και κατέκτησαν και έκαψαν τις Σάρδεις. Τέλος πάντων, με πολλά μπρος πίσω, οι πέρσες επανακατέκτησαν την περιοχή οριστικά μετά από 7 χρόνια. Επειδή ομως όπως ξαναείπα οι Πέρσες δέρνανε τότε, αφού κατέστειλαν την εξέγερση αποφάσισαν να εξηγηθούν και με τους Αθηναίους και του Ερετριείς που βάλαν το χεράκι τους. Έτσι έφτασαν κάποια στιγμή να κατέχουν από την Αθήνα και την Αίγυπτο μέχρι την άλλη άκρη της Ασίας. Η περσική αυτοκρατορία της εποχής θεωρείται η πρώτη υπερδύναμη (ιστορικά).

Αλλά όπως όλες οι αυτοκρατορίες, έτσι κι αυτή αργά ή γρήγορα πέφτουν. Ακολούθησε ο Μεγαλέξαντρος και κανα 2 ακόμα αυτοκρατορίες της ευρύτερης περιοχής, και το 651 μ.Χ. την κατέκτησαν οι άραβες. Σταδιακά στους επόμενους 5 αιώνες οι πέρσες ασπάζονται το μουσουλμανισμό. Ακολουθεί άλλη μια σειρά από κατακτητές (σελτζούκοι, μογγόλοι κ.α.) και φτάνουμε στο 17ο αιώνα όπου έχουν αρχίσει να βάζουν χέρι Βρετανοί και Ρώσοι. Οι Ιρανοί χάνουν σιγά σιγά κάποιες περιοχές που γίνονται αποικίες και ο Naser al-Din Shah Qajar στο τέλος του 19ου αιώνα έχει ήδη αρχίσει να παραχωρεί κομμάτια της οικονομικής ζωής στους Βρετανούς για να διατηρήσει το υψηλό βιοτικό του επίπεδο, πράγμα και το οποίο οδήγησε εν μέρει στη δολοφονία του. Ο Mozaffar al-Din Shah Qajar που τον διαδέχτηκε, δεν κράτησε πολύ. Για να ζει μέσα στη χλιδή, πήρε τεράστια δάνεια από Ρώσους και Βρετανούς, παραδίδοντάς τους ακόμα και όπλα και καπνά.  Το 1900 για να κάνει μια βασιλική περιοδεία στην Ευρώπη, δανείστηκε 20 εκατομμύρια ρούβλια.

Έτσι, το 1905 ξέσπασαν διαδηλώσεις ενάντια στους φόρους που επέβαλλε για να ξεπληρώσει το χρέος του προς τους Ρώσους. Ακολούθησαν συγκρούσεις με περισσότερους από 20 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Το καλοκαίρι του 1906, 12.000 άτομα μαζεύτηκαν στους κήπους της βρετανικής πρεσβείας σε μια μεγάλη διαμαρτυρία/ συνέλευση όπου για μέρες συζητούσαν το Σύνταγμα που θα απαιτούσανε. Η συγκέντρωση αυτή αποκαλέστηκε «μια μεγάλη υπαίθρια σχολή πολιτικής επιστήμης» [2]. Εκεί ξεκίνησε και το αίτημα για κοινοβούλιο, ώστε να περιοριστεί η εξουσία του Σάχη. Τον Αύγουστο, ο Σάχης υπέγραψε το νέο Σύνταγμα το οποίο έβαζε το Σάχη «κάτω από το νόμο, και το στέμμα έγινε ένα θεϊκό δώρο που δινόταν στο Σάχη από το λαό«.

Οι μεταρρυθμιστές, προσπάθησαν να εξυγειάνουν την οικονομία της χώρας τους, επανακτώντας τον έλεγχο όσων είχε απεμπολίσει σε Ρώσους και Βρετανούς ο Σάχης. Τον επόμενο κι όλας χρόνο, οι Βρετανοί αποσύρουν τη στήριξή τους στους συνταγματικούς, στηρίζουν το νέο Σάχη, πνίγουν στο αίμα κοινοβούλιο και συνταγματικούς και χωρίζουν την Περσία στα δύο με τους Ρώσους. Άλλον ένα χρόνο μετά (το 1908) ανακαλύπτεται πετρέλαιο στην περιοχή και βρετανοί και ρώσοι ενισχύουν τη δύναμή τους. Το 1914 ξεσπά η δεύτερη εξέγερση (η εξέγερση της ζούγκλας), συνέχεια της πρώτης. Οι εξεγερμένοι παλεύουν για την ανεξαρτησία της χώρας και την αναδιανομή γης και πλούτου υπερ των φτωχών. Απέναντί τους βρίσκουν τόσο τις ξένες δυνάμεις, όσο και τους ντόπιους μεγαλογαιοκτήμονες. Το 1917 με τη ρωσική επιρροή μειωμένη λόγω της ρωσικής επανάστασης, οι εξεγερμένοι προσπαθούν να αποκτήσουν κεντρικό ρόλο και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία όχι μόνο του Gilan το οποίο ελέγχουν, αλλά και της Τεχεράνης. Τελικά, και αυτή η εξέγερση ηττήθηκε με τη σφραγίδα των βρετανών και των ρώσων. Ένα κομμάτι των ιρανών, μετά την ήττα άρχισε να στρέφεται ολοένα και περισσότερο στο θρησκευτικό φανατισμό. Από κει και πέρα τα πράγματα είναι πιο γνωστά, με τον αμερικανοκίνητο Σάχη, την ισλαμική επανάσταση και το φανατισμό που ακολούθησε.

Τελικά, ιστορικά, η δύση αποτελεί μάλλον τον κύριο υπεύθυνο για την κατάσταση την οποία σήμερα καταγγέλει στο Ιράν.

Κλείνοντας, να ξεκαθαρίσω πως όποιος βλέπει ομοιότητες ανάμεσα στην ελλάδα του 2010 και το ιράν του 1905, είναι είτε εγκάθετος της παλαβής αριστεράς, είτε δημόσιος υπάλληλος που γίνεται τροχοπέδη στην ανάπτυξη της χώρας.

Πηγές:

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Persepolis#Ancient_texts

[2] Abrahamian, Ervand, Iran Between Two Revolutions by Ervand Abrahamian, Princeton University Press, 1982, p.84

Γενικότερες πηγές για την ιστορία του Ιράν:

http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Iran

http://en.wikipedia.org/wiki/Constitutional_Revolution_of_Iran

http://en.wikipedia.org/wiki/Constitutionalist_movement_of_Gilan

http://en.wikipedia.org/wiki/Ionian_Revolt

http://en.wikipedia.org/wiki/Persepolis

http://en.wikipedia.org/wiki/Persepolis_Administrative_Archives

http://greathistory.com/ancient-persias-remarkable-women.htm